İş Hukuku Fazla Mesai Alacağı
Fazla Çalışma (Fazla Mesai) ve Fazla Sürelerle Çalışma Kavramlarının İş Kanunu ve Yargıtay Kararları ışığında değerlendirilmesi
Halk arasında “Fazla Mesai” olarak bildiğimiz kavram, iş kanunun lafzıyla “Fazla Çalışma” ve “Fazla Sürelerle Çalışma” kavramları olarak karşımıza çıkmaktadır. Aşağıda sizlere genel olarak bu kavramların neler olduğunu ve işçilerin yaptıkları fazla mesaileri karşısında ne gibi hukuki hak ve alacaklarının bulunduğunu kanun ve yargıtay kararları ışığında açıklamaya çalıştım.
Fazla Çalışma
Fazla çalışmaya ilişkin yasal düzenlemeler genel olarak İş kanunu, deniz iş kanunu ve basın iş kanununda yer almaktadır. Ancak genel olarak bu yazımızda sizlere 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan düzenlemelerden bahsedeceğim.
İş kanununda fazla çalışma kavramına ilişkin olarak yer alan düzenlemeler genel olarak şunlardır:
Kanunumuza göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmekte ve bu süreler için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir. Ancak kanunun 63 maddesi uyarınca, 45 saatin belirlenmesinde ortalama çalışma süresi baz alınmaktadır. Buna göre, iki aylık dönemlerle ortalama çalışma süresinin haftalık 45 saat olarak gerçekleşmesi şartıyla, bazı haftalarda çalışma süresi 45 saati aşsa dahi, bu çalışma fazla çalışma olarak kabul edilmeyecektir.
Haftalık 45 saati aşan fazla çalışmalar her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %50 yükseltilmesi suretiyle ödenir. ( Bu miktar ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilinde yapılan fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma hallerinde değişiklik arz etmektedir.)
Yıllık fazla çalışma sürelerinin yıllık toplamı 270 saati geçemez.
İş Kanunu md.63/II’de belirtildiği üzere “Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerinde haftanın çalışılan günlerine, on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir.”
Fazla Sürelerle Çalışma
İş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 45 saatinin altında belirlenmiş ise yukarıda belirtilen esaslar dâhilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresinin aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar “fazla çalışma” değil “fazla sürelerle çalışma” sayılmıştır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 25 yükseltilmesiyle ödenir.
Fazla Çalışma Ücreti veya Serbest Zaman
İşçinin talebi halinde, fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma hallerinde, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine serbest zaman da kullanılabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde herhangi bir kesinti olmaksızın kullanabilir. Buna göre, işçi yapmış olduğu fazla çalışmaya karşılık her saat için bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalışmaya karşılık her saat için bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir
Fazla mesai yapıldığını ispat yükü bunu ileri süren işçiye; bu fazla mesailer karşılığı ücret ödemesinin yapıldığını veya karşılığı izin kullanıldığını ispat yükü işverene aittir. İşçi, ücret bordrosunda fazla çalışma sütununun boş olması halinde, fazla çalışma(fazla mesai) iddiasını tanık dahil her türlü delille ispatlayabilir. Ancak, ücret bordrosunu ihtirazi kayıt ileri sürmeden imzalayan işçi, fazla mesai ücreti almadığına ilişkin iddiasını ancak yazılı bir delille ispatlayabilecektir. Keza bordrolarda işçinin imzası olmasa bile, ücret banka hesabına yatırılarak ödeniyor ve hesaptan çekilirken ihtirazi kayıt konulmadan para çekiliyor ise banka yolu ile yapılan fazla mesai ve tatil ücretleri ödemelerinin de dikkate alınması gerekir. Bu durumda, ancak tatilde çalışıldığına ve fazla mesai yapıldığına ilişkin ilişkin kayıt ya da açık yazılı bir talimat bulunması halinde işçi aradaki farkı isteyebilecektir.
Fazla Mesai Alacakları konusunda aşağıdaki Yargıtay kararlarının yol gösterici olacağı kanaatindeyiz:
İmzalı bordrolarda fazla çalışma ücreti tahakkuku yer alması durumunda aynı dönem için fazla çalışma isteğinin reddi gerekir.
( Yargıtay 9. HD. 24.11.2005 gün 2005 /8887 E, 2005 /37126 K )
Bordrolarda fazla çalışma ücreti tahakkuk ettirilerek ödenmesi halinde, bunu aşan fazla çalışmalar eşdeğer bir belge ile kanıtlanmalıdır.
(Yargıtay 9 HD.18.04.2006 gün ve 2005 /30415 E. , 2006 /10539 K )
Fazla mesai tahakkukunun bordrolarda yer alması ve ödemelerin banka yoluyla da olsa yapılması halinde daha fazla çalışıldığı hususu yazılı belge ile kanıtlanmalıdır.
( Yargıtay 9.HD. 16.5.2006 gün 2006 /1013 E, 2006/ 14735 K.)
İmzalı ücret bordrosunda fazla çalışma ücreti tahakkuku halinde aynı dönem için fazla çalışma ücreti istenemez.
(Yargıtay 9.HD. 23.5.2005 gün 2004/ 22842 E, 2005 / 16133 K )
Fazla Çalışma ücretlerinin tahakkuk ettirilerek banka kanalıyla ödenmesi halinde aynı dönemler için ilave fazla çalışma ücreti istenemez. . (Yargıtay 9 HD. 29.03.2005 gün 2004/16534 E, 2005/10838 K )
İşyerinde üst düzey konumunda çalışan işçinin görev ve sorumluluklarının gerektirdiği ücretin ödenmesi durumunda ayrıca fazla çalışma ücretine hak kazanması olanaklı değildir. ( Yargıtay 9.HD 29.12.2009 T, E.19722, K.38425, Yargıtay 9.HD 21.03.2011 T, E. 2009/9577, K. 2011/75469 sayılı kararları )
Mağaza müdürü fazla mesai ücretine hak kazanmaz.
.(Yargıtay 9 HD. 3.3.2005 gün 2004/ 17354 E, 2005/7225K )
21/01/2016 Av. Berna ÖZEN
